Gelişimi Etkileyen Faktörler

Kalıtım Kalıtım, gelişimi etkileyen önemli bir faktördür. Kalıtımın kapsamını annenin yumurtasında ve babanın spermin­de bulunan 23'er adet kromozom belirlemektedir. Cin­siyet gibi bazı özellikler kesin olarak kalıtsal faktörlerle belirlenir. Gelişim alanları göz önüne alındığında özellik­le fiziksel ve zihinsel gelişimde kalıtımın önemli bir rolü vardır. Ancak kalıtım, tek başına gelişimi açıklamakta yeterli değildir. Gelişimin üzerinde önemli olan bir diğer faktör de çevredir. 17. yy.'da yaşamış olan J. Locke insan zihnini boş bir levha olarak kabul etmek­tedir. Dolayısıyla insan istenildiği gibi şe­killendirilebilir. Bunu da çevre sağlar. "Bana bir düzine sağlıklı ikiz verin, istediğimden doktor, avukat; istedi­ğimden hırsız, dolandırıcı yapayım." sözüyle Watson gelişimi etkileyen çevre faktörünü vurgulamaktadır. Watson'a göre, tek yumurta ikizleri kalıtsal olarak birbi­rinin kopyası olmasına rağmen onların farklı olmasını sağlayan faktör çevredir. Çevresel faktörler doğum öncesinden başlayarak tüm yaşam boyu bireyin gelişimini etkiler. 

Bu faktörler aşağı­daki gibi sınıflandırılabilir: Doğum Öncesi Etmenler *        Annenin geçirdiği hastalıklar, kazalar *        Annenin beslenme biçimi *        Annenin yaşadığı travmalar ve duygusal durumu *       Annenin kullandığı ilaçlar *        Annenin sigara, alkol veya uyuşturucu kullanması *        Annenin röntgen ışınlarına maruz kalması vb.         

Doğum Sırası Etmenler *        Bebeğin oksijensiz kalması s Bebeğin başının aşırı basınçla karşılaşması / Forseps, vakum gibi araçların uygun biçimde kulla­nılmaması vb.       

Doğum Sonrası Etmenler *        Beslenme *        Yorgunluk *        Hastalıklar, kazalar ve savaşlar *        Ailenin sosyo-ekonomik ve kültürel düzeyi *        Eğitim *        Arkadaş grupları *        Kitle iletişim araçları vb 

Zaman: Kalıtım ve çevrenin yanı sıra gelişimi etkileyen önemli bir başka öge ise zamandır. Zaman iki boyutuyla gelişimi et­kilemektedir. Bunlar; kritik dönem ve tarihsel süreçtir. Kritik Dönem: Gelişim açısından önemli zaman dilimleridir. Bu dönem­lerde organizma çevre etkilerine karşı daha duyarlıdır. Kritik dönemde kazanılması gereken bir davranış bu dönemde kazanamadığında daha sonraki dönemlerde bu davranışın kazanılması ya çok zor ya da imkânsızdır. 

Örnek: Hamileliğin ilk üç ayı kritik dönemdir. Bu dönemde annenin yaşadığı herhangi bir olumsuzluğun bebeği etkileme olasılığı gebeliğin di­ğer dönemlerine göre daha yüksektir. 

Örnek Soru: Gözlerinde kataraktla doğan ve yedi yaşına kadar te­davi olamayan çocuklar, daha sonra tedavi olsalar bile görme sorunları yaşayabilirler. Bu durumda, yaşamın ilk yedi yılı görme duyusu açı­sından aşağıdakilerin hangisiyle nitelendirilebilir? (KPSS – 2007) 

C: KRİTİK DÖNEM Örnek Soru: On üç aylık çocukla sık sık konuşulmalıdır. Bu dönem onun ilk sözcüğünü üretebilmesi için önemli bir dönem­dir. 

Yukarıdaki açıklamada çocuğun dil gelişimi açısın­dan aşağıdakilerden hangisinin önemi vurgulan­maktadır? (KPSS – 2002) 

C: KRİTİK DÖNEM Tarihsel Zaman: Bireylerin gelişimi üzerinde bireyin yaşadığı toplumu etkileyen olay ve olgular önemlidir. Zamanın bu etkisi "tarihsel zaman" olarak ifade edilmektedir. 

Örnek: Günümüzde, televizyon, internet gibi kitle iletişim araçları çocukların dil, bilişsel ve sos­yal gelişiminde oldukça etkilidir. 

Örnek Soru: 21. yüzyılda ergenler internet kullanımına, özellikle in­ternette karşılıklı sohbete (chat) çok fazla ilgi göster­mektedirler. Ayrıca, ergenlerin iletişiminde cep telefon­larının önemi artmaktadır.

Bireyin gelişimi dikkate alınarak bu yeni iletişim araçlarının ve serbest zaman etkinliklerinin ortaya çıkması, aşağıdaki kavramlardan hangisiyle açıkla­nabilir? (KPSS – 2003) C: TARİHSEL

DÖNEM ÖZET: Gelişim; kalıtım, çevre ve zamanın karşılıklı etki­leşimi ile ortaya çıkan bir süreçtir. Dolayısıyla bu öğeler­den hepsi gelişim üzerinde etkili ve önemlidir.